SİYASİ PARTİLER

Ahali Cumhuriyet Fırkası

Ahali Cumhuriyet Fırkası, 29 Eylül 1930'da Adana'da yazar Orhal Kemal'in babası Abdülkadir Kemali Öğütçü tarafından kurulan siyasi partidir.

Kurucuları arasında Ali Vehbi, Bekir Sıtkı, Mustafa Ziya, Çiftçi Hasan gibi isimler bulunuyordu.

Abdülkadir Kemali Bey, 1924 yılında elverişsiz koşullar nedeniyle kuramadığı Müdafaa-i Umumiye Fırkası'nı 1930 yılında yeni ismiyle kurmayı başarmıştı. Çok partili sisteme geçiş denemesinin başarısız olması üzerine parti, kurulduğu yıl kapatıldı ve Abdülkadir Bey, tutuklanacağını haber alınca İstiklal Mahkemeleri'nde yargılanmamak için 24 Aralık 1930'da Suriye'ye kaçtı. Diğer yöneticileri de sürgüne gönderildi.

Cumhuriyet Halk Partisi

Cumhuriyet Halk Partisi (CHP), 9 Eylül 1919'da Sivas Kongresi sırasında yurdun her yanındaki Müdafaa-i Hukuk-ı Milliye cemiyetlerinin birleşip Kurtuluş Savaşı'nı örgütleyen ve yürüten Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti'nin devamıdır. Partiden ayrılanların ilk kurduğu Demokrat Parti'yle başlayarak Türkiye İşçi Partisi dışındaki belli başlı tüm siyasi partilerinin kaynağı olmuştur.Cumhuriyet tarihinde Gazi Mustafa Kemal Paşa'nın kurduğu ilk partidir.

29 Ekim 1923'te Cumhuriyet'in İlanı ile Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti Halk Fırkası adını aldı. 10 Kasım 1924'te Halk Fırkası adını Cumhuriyet Halk Fırkası olarak değiştirdi. 9 Mayıs 1935'te de Cumhuriyet Halk Partisi oldu. 15 Ekim 1927'deki 2. Büyük Kurultay'da "Cumhuriyetçilik", "Halkçılık", "Milliyetçilik", "Laiklik" CHP’nin dört temel ilkesi olarak benimsendi.

CHP, kurucusu ve ilk genel başkanı Atatürk’ün önderliğinde bağımsızlığını kazandı, cumhuriyeti kurdu, saltanatı kaldırdı, hilafete son verdi ve ulusal birliği sağladı. Hukuk, eğitim ve toplumsal alanda gerçekleştirdiği reformlarla çağdaş Türkiye Cumhuriyeti'ni biçimlendirdi. CHP, ulusal sanayinin ve ekonominin geliştirilmesine öncülük etti.

1935 yılında daha önceki dört ilkeye "Devletçilik" ve "Devrimcilik" ilkeleri eklenerek ilkeler altıya çıkarıldı. Partinin amblemi olan 6 ok bu ilkeleri simgeler.

Halk İştirakiyun Fırkası

Kurtuluş Savaşı sırasında komünist çalışma yürüten parti 7 Aralık 1920'de Ankara'da kuruldu. Partinin kurulmasına izin verilmesinin sebebi Ankara Hükümeti ile Sovyet Hükümeti arasındaki dönem ilişkilerinin iyi olmasıdır. Yayın organı Emek Gazetesi olan parti, köylülere yönelik bir politik çalışma yapıyordu. Çeşitli sorunlar çıkınca ocak 1921'de kapatıldı. Sakarya Savaşı'ndan sonra partinin çalışmalarına tekrar izin verildi. Bu kez izinsiz kongre yapması ve Komintern'in kongresine katılması nedeniyle parti yeniden kapatıldı. Ağustos 1923'de yöneticileri de hapis cezasına çarptırıldı.

Serbest Cumhuriyet Fırkası

Serbest Cumhuriyet Fırkası, 12 Ağustos 1930'da İstanbul'da kurulan siyasi partidir.

Atatürk'ün istek ve onayıyla, dönemin Paris Büyükelçisi Fethi Okyar'ın başkanlığında Cumhuriyet Halk Fırkası'na karşı biriken hoşnutsuzluk ve tepkileri dağıtmak, hükümeti sarsmayacak bir muhalefet partisi oluşturmak amacıyla kuruldu.

Cumhuriyetçilik, milliyetçilik ve laiklik ilkelerine bağlılığın vurgulandığı parti programında, Cumhuriyet Halk Fırkası'ndan farklı olarak, devletçi ekonomi yerine özel girişim savunuldu. Parti kısa zamanda geniş bir yandaş kitlesi kazandı.

Fethi Okyar'ın İzmir gezisinde büyük sevgi gösterileriyle karşılanması sonucu çıkan olaylar ve belediye seçimlerinde hile yapıldığı iddiaları üzerine dönemin İçişleri Bakanı Şükrü Kaya hakkında gensoru önergesi vermesi, Cumhuriyet Halk Fırkası'nda hoşnutsuzluk yarattı. Mecliste partinin, irticaya destek vermekle suçlanması ve Atatürk'ün de yeni parti deneyiminden hoşnutsuzluğunu belirtmesi üzerine Fethi Okyar, 17 Kasım 1930'da İçişleri Bakanlığı'na başvurarak partinin kapatıldığını bildirdi.

Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası

Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, Ali Fuat Cebesoy, Kazım Karabekir, Refet Bele, Rauf Orbay ve Adnan Adıvar’ın öncülüğünde 17 Kasım 1924’te kurulan Türkiye Cumhuriyeti'nin 2. siyasi partisidir.

Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası 5 Haziran 1925’te kapatılmıştır.

Bu fırka, cumhuriyet tarihinin ilk organize muhalefetidir. Kasım 1924te kurulmuş haziran 1925 tarihinde kapatılmıştır. Fırka, cumhuriyet rejimine karşı değil bazı inkilaplara ve ilan ediliş tarz ve zamanlarına muhalefet etmiştir. Fırkanın başında çok önemli isimler yer almaktadır. genel başkanı kazım karabekir yardımcılarıda Rauf Orbay ve Adnan Adıvar’dır. genel sekreter ise Ali Fuat Cebesoy’dur. bu isimler kurtuluş savaşı ve cumhuriyet yıllarının en önemli isimlerinden bazılarıdır. terakkiperver kuruluş tarihinden itibaren halk tarafından büyük ilgi ve alaka görmüştür. yığınları peşine sürüklemiştir. fakat ülkede o zamanlar bir muhalefet bilinci yer almadığı için mevcut siyasetle arası bozuk olan her kesimden insan terakkiperver cumhuriyet fırkasını desteklemiştir. buda fırkanın iktidar tarafından irticai faaliyetlerde bulunduğu suçlamalaarına maruz bırakmıştır. özellikle şubat 1925 de baş gösteren şeyh sait isyanı dolayısıyla fatura terakkiperver cumhuriyet fırkasına kesilmiş ve iktidar tarafından büyük eleştirilere maruz kalmışlardır. isyan neticesinde dönemin başbakanı fethi okyar istifa ettirilir ve ismet paşa güven oyu alarak başa getirilir. İsmet paşa ilk olarak takrir-i sükun kanununu yürürlüğe koyar ve basına ciddi cezalar keser. Şeyh Sait isyanı etkisiyle de Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasının kapatılması hızlanır ve fırka 5 haziran 1925 te kapatılır. fakat chf, tpcf ile asıl olarak izmir suikasti sonrasında hesaplaşmıştır. Haziran 1926 da baş gösteren suikast sonrası paşalar tutuklanır ve idam hükmüyle yargılanırlar. Fakat Kazım Karabekir’in de içinde bulunduğu bu paşalar, İsmet İnönü’nün özel bir müdahalesi ile idamdan kurtulmuşlardır. fakat uzun yıllar türk siyasi tarihinde sahneye çıkmayacaklardır.